Masallar ve Hikayelerde Duyguları Regüle Edici Hamleler

Bu yazı, anlatırken neler oluyor, nasıl daha faydalı olabilirim diye düşünen tüm ebeveyn, öğretmen, çocuk ve yetişkinlerle çalışanlar için uygundur. Duyguları regüle etmek ne demektir? sorusu ile yazıma başlamak isterim. Regüle etmek düzenlemek anlamına gelmektedir. Duyguları regüle etmek ise duygusal anlamda düzenlenme anlamına gelir. Duygusal regülasyon, duygularımızı sağlıklı bir şekilde yaşamak, ağır gelen duygularımızı düzenleyerek yaşamak için gereklidir.

Ne kadar erken yaşta bu konuda alışkanlıklar kazanırsak o kadar duygularımızı yaşamak konusunda başarılı yetişkinler olabiliriz. Bazen gördüğümüz öfke krizleri, ağlama krizleri aslında birer regülasyon aracıdır. Ergenlerin hiç anlamadığımız yüksek sesle, heyecanlı konuşmaları da birer regülasyon aracıdır.

Çünkü hormonal değişiklikleri sebebi ile fazlasıyla hissettikleri duygular bazen baş edilmesi zor bir hale gelir. Ergen veya çocuk bununla baş etmenin yolunu kendince yollar izleyerek belirler. Çocuklardaki davranışlar daha çok ağlama krizleri, öfke nöbetleri ile kendini gösterirken, ergenlerdeki durum daha çok çatışmalar, hızlı ve değişken duygular sonucunda yüksek sesle konuşma veya abartılı tavırlarla kendini gösterebilir.

Peki duyguları düzenlemenin sağlıklı yolu var mıdır? Öğrenilebilir bir şey midir? Evet bir takım regülasyon hareketleri vardır. Bunlar çoğumuzun bildiği nefes telkinleridir. Derin nefes almak, bir çorbayı üfler gibi rüzgâr gibi nefes vermek bunlardan sadece bazılarıdır. Yine çocukları bir çarşafa sararak hem bedenlerini farkında olmalarını hem de duygularını düzenlemelerini sağlayabiliriz. Çünkü duygular vücudumuzda değişik noktalarda uyarımlar verir. Kimi çocuk heyecanlanınca karnım ağrıyor der kimi çocuk göğüs kafesindeki daralmadan bahseder. Bu tarz tekniklerle çocukların nefeslerini düzenlerken aslında duygularına açılan kapıdan geçmelerini sağlarız.

Günümüzde en çok gündeme gelmeye başlayan tekniklerden biri ise kelebek kucaklaması tekniğidir. Özellikle hayatımıza giren Pandemi ile ilgili etkinliklerde sıklıkla bu hamlenin çocukları rahatlatmak amacıyla kullanıldığını görmekteyiz. İki el göğüs kafesinde çapraz olarak birleştirilir ve ufak dokunuşlarla bir sağ tarafa bir sol tarafa dokunuşlar gerçekleştirilir. Bu küçük bir kelebek kucaklamasıdır. Büyük kelebek kucaklamasında ise aynı hareket omuzlara uygulanmaktadır. Bu sayede çocuklar nefeslerini düzenlerken ufak ufak hissettikleri parmak hareketleriyle güvende ve sağlıklı hissetmektedirler. Etkinliklerin aralarında veya hikâye ve masallarda kullanılabilecek pratik bir tekniktir. Aynı zamanda çocuklara kendilerini korkmuş, panik ya da öfkeli halde hissettiklerinde kullanabileceklerini söyleyebilirsiniz. Hikâye ve masallardaki kullanımı nasıl olabilir biraz buna göz atalım.

Hepimizin bildiği gibi hikâye ve masallar özdeşim kurabileceğimiz kahramanların olduğu yerlerdir. Hikayeler biraz daha bizlerin özelliklerine yakın kahramanlar ve mekanlar ile vardır. Masallar ise bilinmeyen bir zamanın bilinmeyen ya da az bilinen özellikteki kişilerin ve mekanların varlığından bahseder. Benzeyen ve benzemeyen yönleri ile özdeşim kurabildiğimiz birilerinin başına gelenler bizleri etkiler. Bu etkilenme bazen dışa derin nefesler ile yansısa da bazen içeride bir yerlerde kalabilir. Duyguları düzenleyen basit dokunuşlu teknikler çocuklara ve yetişkinlere “şimdi ve burada” olmanın gücünü hatırlatır. Nefes alma eylemi bireyleri rahatlatır. Ayrıca bu minik dokunuşlar masal içinde anlatıcı ile dinleyicinin kurduğu bağı devam ettirmelerine destek sağlar. Örneğin masalın içinde belli aralıklarla tekrarlanan bir sesin, hareketin beraber yapılması birlikteliği güçlendirir. Dünyaya geldiğimiz ilk yıllarda Erikson’a göre güvene karşı güvensizlik evresi yaşarız. Ve yıllar geçtikçe başka evrelere adımlarız. Çocuklarla ve yetişkinlerle etkinlikler yapmaya, masallara anlatmaya başladıkça gördüm ki aradan ne kadar yıl geçerse geçsin hangi evreye varırsak varalım bir yanımızda hep güvene karşı güvensizlik evresinin istekleri var. Mesela bir yere gideceğiz o yeri seçerken her birimize güven telkin eden farklı yanları var. Kimimiz daha önceden gittik diye güvenebiliriz kimimiz kalabalık diye güveniriz kimimiz orada kolluk kuvvetleri yakında diye güvenirken sağlık sorunları olanlar için hastaneye yakın olmak en büyük güvencedir. Benzer sebeplerden ötürü güvenmiyor ve önlemler alıyor da olabiliriz. Masallarda, hikayelerde buna benzer. Bilinmeyen bir sokağın içinde yolu bilen bir rehberle ilerleriz. O rehberin sesi, tonu, beden dili, sözü bize güven telkin eder. Eğer rehber olan anlatıcı çocuğun, yetişkinin o sokaktaki duygusal regülasyon ihtiyacını görür ve fark ederse, yerinde müdahalelerle bu ihtiyacın sağlıklı giderilmesini sağlar. Yerinde müdahaleler nedir? Bazen bir rüzgâr olup ses çıkarmak, bazen bir kelimenin devamında birlikte bir kelime söylemek bazen ise bir şarkının nakaratını hep birlikte masalın içinde söylemektir. Bunların yanı sıra masalın başında veya sonunda duygusal dengelimi sağlayacak nefes ve beden egzersizlerini kullanmakta aradaki bağı güçlendirecek bir hamledir. Bazen birbirimize kocaman sarılıyor olmak, el sıkışmak bir regülasyon aracı olabilir. Heyecanı, merakı, bilinmeze karşı oluşacak panik veya korkuyu dengelemek için etkili bir yoldur. Anlatıcı olarak ister bir ebeveyn ister bir öğretmen isterseniz sadece sıradan biri olun anlatınızın içine serpiştirdiğiniz bu hamleler anlatımlarınızda sizleri daha etkili ve içten kılacaktır. Yıllar önce bir anlatım yaptığımda her şeyden korkan bir kaplumbağanın çocuklar da oluşturduğu tanınmışlık hissini gördüm. Ve hikâyenin içindeki cesaret verici, regüle eden nefes telkini ile birçok çocuğun daha rahatlamış bir şekilde anlatımdan ayrıldığını gözlemledim. 3 senedir anlattığım bu masalın sonunda birçok arkadaşım olumlu geri bildirimlerle döndüler. Çünkü çocuklar en çok yaşadıkları duygu olan korku ile bir nefes telkini ile baş etmeyi masalın içinde öğrendiler. Birçoğu günlük hayatında korku ile karşılaştıklarında bu telkini uyguluyorlar. Bazı çocuklarla ise öfke probleminde bu masalın işe yaradığını gördük. Öfkelenen bir kaplumbağa bu nefes telkinini uygular ve öfkesinin ufaldığını fark eder. Benzer öfkeye sahip çocukların öfkelerini daha ölçülü tepkilerle yaşamada etkili olduğunu görmekteyiz. İyi harmanlanmış bir masal ve regülasyon hamlelerinden oluşan anlatı sizlere güzel ve rahatlamış geçecek anlatı zamanını getirecektir.

Bu yazımı oluştururken mesleğim gereği edindiğim bilgilerin, uzmanlığın yanı sıra 3 sene boyunca gezerek anlatıcılık yapma tecrübem en büyük yardımcım olmuştur. Bu yazıyı yazmama katkı sağlayan gözlerini görme, kalplerine dokunma fırsatı veren Türkiye’nin çeşitli illerindeki en büyük öğretmenim olan çocuklara kucak dolusu teşekkür ve sevgilerle…

Sevgiyle, oyunla ve masalla kalın…

Zeliha ŞENYİĞİT

Çocuk Gelişimci

Anlatıcı